DE "GESCHIEDENIS VAN LOMMEL" DOOR P.N. PANKEN (10)

VIII. DORPSBESTUUR DINGBANK. SCHOUT EN SCHEPENEN. GEHUCHTEN.

Van de oprichting der dingbank en tot hare opheffing in 1799 bestond ze hoofdzakelijk in eenen schout en 7 schepenen. In 1580 bevestigde de hertog de oude wijze van den magistraat te kiezen, begeerende in het één jaar de verandering en vernieuwing van drie en het ander jaar van vier schepenen. Onder hen was een president‑schepen. Tot ongeveer eene eeuw geleden was de gemeente in vijf gehuchten, buurten, wijken, rotten of hertgangen onderscheiden (bij sommigen beduidt het herd, uithoek, gedeelte van 't dorp waaruit het herd of het vee der ingezetenen zamen onder de hoede van den gemeenten herder naar de weide ging). Deze waren den Heuvel, het Dorp, de Hees, Lutlommel en Kattenbosch. Sommige dezer zijn zoo groot, dat ze, zoowel als de Kolonie en Kerkhoven, voor kleine dorpen kunnen aangezien worden.

Thans kan de gemeente, behalve de Kolonie en Kerkhoven, in 22 gehuchten worden verdeeld: Heuvelsche Heide, Barrier, Turkenshoek, Schievelhoek, Heuvel, Heide, Lutlommel, Looberg, Karstraat, Einde, Kattenbosch, Kerkhoven, Vresling, Eltenbosch, Hees, Adelberg, Hoekske, Weiërke, Doodeven, Stevensvennen, Blauwe Kei en Gelderhorsten. Sommigen vermeenen echter de gemeente beter in de volgende gehuchten of wijken te verdeelen : Dorp ‑Kattenbosch ‑ Eijnde ‑ Lutlommel ‑ Heuvel ‑ Heide ‑ Weiërken ‑ Adelberg ‑ Hees ‑ Vreshoring of Vresling ‑ Kerckhoven ‑ Gelderhorsten ‑ Stevensvennen ‑ Blauwe Kei ‑ Barrier of Groote Barrier ‑ Heuvelsche Heide of Kolonie.

Op Blauwe Kei komen Maas-Scheldekanaal en kanaal van Beverlo samen

Van het dorp of de kom te Lommel zijn verwijderd de gehuchten Heuvel, Heide en Lutlommel een half uur, Schievelhoek en Kattenbosch drie kwartier, Stevensvennen een uur, Heuvelsche Heide en Blauwe Kei vijf kwartier en Kerkhoven bijna twee uren.

De barrierhuizing is in de heide op [..één..] uur afstand van de kom van het dorp gebouwd in 1791 en het volgende jaar eene daarbij behoorende groote schuur. Dewijl van de zijde van het tegenwoordige België, Lommel de eerste plaats destijds op Nederlandschen bodem was, heette men deze barrier de eerste, die onder Bergeik de tweede, die onder Borkel de derde barrier. Weldra verkreeg de zeer ruime barrierhuizing onder Lommel de benaming van de groote, die onder Bergeik, hoewel alsmede ruim en voldoende gesticht, van de kleine barrier. Meer echter werden ze door de Lommelsche en Bergeiksche barrier aangeduid, wat tot heden nog bestaat al zijn reeds lang aldaar de tollen afgeschaft en de barrierhuizen particuliere woningen geworden. De gezegde zoogenoemde groote of Lommelsche barrier aan de Meierijsche grens is een vierde uur gaans van het vroegere grondgebied van Luik gelegen.

 

Barrierhuis, thans locatie van Erfgoed Lommel.

Behalve openbare breede wegen van Lommel naar de aangrenzende dorpen, bestaan er eene menigte andere karwegen en voetpaden zooals die alom gevonden worden. Vele hebben in den loop der tijden vermeerdering, verlegging of verbetering ondergaan. Deze veranderingen mede te deelen onnoodig achtende zal ik de bestaande kunstwegen vermelden.

Er is in 1791 eene baan, 9 meters breeden weg van Breda naar Maastricht aangelegd, loopende over Lommelschen bodem, doch niet door het dorp. Hij werd met het voornemen haar te bestraten of met keisteenen te beleggen gemaakt, wat destijds door de 's Lands omstandigheden niet geschiedde en nimmer gebeurd is. Op menigvuldige plaatsen is hij zelfs versmald, bebouwd of beboscht. Waar onder deze gemeente in 184[9] de Kolonie en in die nabijheid weteringen aangelegd zijn bestaat ze veelal niet meer.

In 1741 legde 's Bosch eenen straatweg van daar tot Best, dewijl besloten was dezen over Eindhoven, Lommel en tot Luik te maken. Zeer hevig was in het begin getwist, of die weg over Oirschot of Eindhoven loopen zou, toen eindelijk de balans in het voordeel van Eindhoven oversloeg. Van deze stad begon men in 1789 aan den weg, maakte het bed tot de grens van Luikerland gereed, hebbende bruggen over de rivieren geslagen, boomen langs den weg geplant en de noodige barrières gebouwd. Door den Prins-Bisschop van Luik zou de weg van Luikerland of de Meiërijsche grenzen tot die stad voltooien. Er was een begin gemaakt hem met steenen te beleggen. Om de toen in ons Vaderland bestaande onlusten bleef het werk steken. Naderhand is deze schoone weg behoorlijk voltooid. Eene lengte van 13.000 meters tusschen Valkensweerd en Lommel is eerst na 1814 met keiën belegd. 25 Juni 1790 is op Lommelschen bodem door de Staten van Holland de eerste steen gelegd. De weg loopt niet door 't dorp maar door het gehucht Luttel‑Lommel of Lutlommel.

Ten jare 1860 verkreeg Lommel een kunstweg naar Moll, een anderen naar Overpelt. In 1865 is een grintweg van Lommel over Luiksgestel, Bergeik enz. naar Leende gemaakt.

 

Het startpunt van de in 1860 aangelegde Overpelterkiezel, lag voor het huis van dokter Norbert Neeckx

En dit was het startpunt van de de grintweg naar Luiksgestel. Het café links in beeld, werd later "Germinal", hoofdkwartier van de Lommelse socialisten.

De spoorweg Antwerpen‑Eindhoven loopt op 20 minuten afstand van 't dorp langs Kattenbosch, waar een station bestaat. Deze weg is in 1884 gemaakt, waarna de gemeente van het dorp tot de statie regelrecht een keiweg heeft aangelegd.

 Lommel-station, waar Panken ook enkele keren de trein naar Antwerpen nam

Door het Fransch bestuur was in of omtrent 180[7] ook op Lommelschen grond, het noordelijkst punt afgebakend van het Noorderkanaal, hetwelk men wilde graven om de rivieren Rhijn en Maas en deze met de Schelde te verbinden. Dit plan kwam niet tot stand, evenmin als de onderneming van de Spaansche zijde in 1626 uitgedacht en begonnen, doch niet kunnen ten uitvoer brengen. Te dien tijd vergeleek men dit werk met de grootste ondernemingen der oudheid waarvan de geschiedenissen der Grieken en Romeinen gewagen.

[nvdr: Het Maas-Scheldekanaal werd uiteindelijk in 1845 gerealiseerd; het kanaal van Beverlo in 1857. Zie foto hierboven]